Қазақ ұлттық киносы – ұлттың рухани әлемі мен тарихының айнасы. Оның даму кезеңдерін зерттей отырып, біз тек өнер саласының емес, тұтас қоғамның өзгерістерін көре аламыз. 1939 жылы түсірілген алғашқы толықметражды «Аманкелді» фильмі ұлттық киноның бастауы ғана емес, қазақ мәдениетінің әлемге танылуына алғашқы қадам болды. Бірақ бүгінде біз «Қазақфильмнің» даңқты дәуірін сағынышпен еске аламыз.
Қазақ киносының алтын ғасыры
1950-1990 жылдар аралығында қазақ киносы өзінің шарықтау шегіне жетті. Бұл кезеңде ұлттық рухты, мәдениетті, халықтың болмысын бейнелейтін туындылар дүниеге келді. «Қыз Жібек», «Менің атым Қожа», «Тақиялы періште» сынды туындылар тек көркемдік сапасымен ғана емес, ұлттық кодты сақтаған шығармалар ретінде халық жүрегінен орын алды.
Бұл кезеңнің ерекшелігі – актерлер мен режиссерлардың шеберлігі. Шәкен Айманов, Әмина Өмірзақова, Қасым Жәкібаев, Асанәлі Әшімов сияқты тұлғалар экранда ұлттық болмыстың айқын бейнесін жасай білді. Сонымен қатар, «Қан мен тер», «Бандыны қуған Хамит», «Өмір жолы» сияқты драмалар да ұлттық және тарихи мәселелерді қозғап, көрерменді ойландырған туындылар болды.
Құлдыраудың себептері
1991 жылы Кеңес Одағының ыдырауы «Қазақфильмнің» дамуына үлкен соққы болды. Қаржылық қиындық, кадр тапшылығы және жаңа форматқа бейімделу мәселелері қазақ киносын тығырыққа тіреді. Ұлттық киноның негізін қалаған тұлғалардың өмірден озуы да саланың әлсіреуіне ықпал етті.
Сонымен қатар, 2000 жылдардан бастап, қазақ киносына комедия мен коммерциялық бағыттағы фильмдер үстемдік ете бастады. Бұл киноны қаржылық тұрғыдан тиімді етсе де, көркемдік деңгейін төмендетіп жіберді. Өткен ғасырдағы кино туындыларының терең мазмұны, идеясы, ұлттық ерекшелігі қазіргі кинолардан аз кездеседі.
Қазақ киносының қазіргі жағдайы
2025 жылға қарай қазақ киносы жаңа технологиялар мен халықаралық тәжірибелерді қолдана отырып, дамып келеді. «Томирис», «Қазақ хандығы», «Жаужүрек мың бала» сияқты тарихи фильмдер халықаралық деңгейде танылды. Бірақ олардың көркемдік сапасы мен тарихи дәлдігі сын көтермейтін тұстары бар. Сонымен бірге, жаңа буын режиссерларының эксперименталды туындылары көрермендердің санасына жол табуға тырысып жатыр. Алайда, көпшілікке арналған кинолардың басым бөлігі жеңіл мазмұнды комедиялар мен қысқа ғұмырлы драмаларға айналған.
Болашаққа жол: қазақ киносы қалай қайта жанданады?
Қазақ киносының бұрынғы деңгейіне жетуі үшін бірнеше маңызды қадамдар қажет:
* Ұлттық тақырыпқа мән беру. Кино – тек ойын-сауық емес, ұлттың рухани тірегі. Тарихи оқиғалар мен ұлттық құндылықтарды көркем әрі шынайы бейнелеу маңызды.
* Кадрлық мәселелерді шешу. Жас режиссерлер, сценаристер, актерлерді дайындау үшін халықаралық тәжірибені меңгерту, оларға қолдау көрсету қажет.
* Қаржыландыруды арттыру. Мемлекеттік деңгейде ұлттық киноны дамытуға бағытталған бағдарламалар қабылдау керек.
* Көркемдік сапаны арттыру. Көрерменді тек визуалды эффектілермен емес, терең мазмұнмен, идеялық жаңашылдықпен баурайтын туындылар қажет.
* Мұраларды дәріптеу. «Қазақфильмнің» алтын қоры қайта өңделіп, заманауи форматта көрсетілуі тиіс. Бұл ұлттық мұраны жаңа буынға таныстырудың бірден-бір жолы.
Қорытынды
Қазақ киносының алтын дәуірі – ұлттық рухтың, мәдениеттің биіктігін көрсететін кезең. Бүгінгі таңда бұл мұра сағынышпен еске алынып, жаңа туындылар үшін шабыт көзіне айналуы тиіс. Ұлттың болашағын айқындайтын басты құралдардың бірі – кино. Сол себепті, экранды түзеу – елдің рухани жаңғыруының маңызды бөлігі. Ұлттық киноның қайта гүлденуі үшін тек мемлекет емес, әрбір қазақ азаматы үлес қосуы тиіс.
Айгүл Құрманбек
