1925 жылы 22 наурызда «Еңбекші қазақ» газетінде алты алаштың ардақтыларының бірі – Сұлтанбек Қожановтың «Наурыз туралы» деген мақаласы жарияланған екен. Сонда «…Наурыз – қазақтың ұлы күні! Наурыз – жыл басы! …Мұны көп білгіштер «дін мейрамы» деп жиреніп, лажы болса, «құртып жіберу керек» деп сопышылсынып, «аңқау елге арамза молдалық» соғатын қазақ коммунист жолдастардан бар екен. Наурызға арналған намаз жоқ. Наурызда құрбан шалып, Құран оқылмайды. Наурыз – мұсылмандықтан көп бұрын шыққан мейрам… Озат ұлт саналатын орыс арасында демалыс күнін жексенбіден басқа күнге ауыстыра алмай жүргенде, Исаның туған күні мен өлген күнін мейрам қылып жүргенде дінге байланысы жоқ, тұрмыс шарттарынан туған халықтың салтына, ел шаруашылығының қуаныш күніне білгішсініп, теріс қараудан үлкен надандық болмайды» деп жазған екен. Мен мақаланың ара-арасынан үзінділер ғана келтірдім. Автордың айтып отырған жексенбі – воскресенье дегені – Иса пайғамбардың қайта тірілуі – воскресение (орысша).
Әсірекқызыл коммунистердің белсенділігі «арқасында» 1927 жылдан бастап Наурыз мерекесін тойлауға арнайы тыйым салынады. Содан ұзақ үзілістен кейін 1988 жылы халықтық мейрам ретінде бірінші рет Алматыда тойланды. Алайда қалың қазақ Наурызын ешқашан ұмытқан емес, дабырлатып тойламаса да, атап өтетін. Дәстүр ырымдарын жасап, бірін-бірі наурызкөжеге шақыратын.
…Ерте кезде қазақтар жылдың басын көкек айынан бастаған. Көкек көктемнің ал,ашқы айы болғандықтан шаруа күйттеген көшпенді ел бұл айды асыға күткен.
Көкек келді, көктем келді,
Көкек келсең, көптен бер,
Көптен берсең, көпке бер! – дейтін тілек сол кездерден қалған. Ал Наурыз – көкек айында басталатын ұлы мерекенің аты. Жақсы сөзді жарым ырысқа балайтын ырымшыл халқымыз көкек дейтін құстың ұшқалақ әрі жеңлтектігін ұнатпай, айдың атын мейрам атымен атап кеткен. Қайсыбіреулер көкек айымен Наурыз мерекесін жеке-жеке ай аттары ретінде айтып, жазып жүр. Наурыз – қазақ тіліне Хорезм, Соғда арқылы ежелгі парсы тілінен келген сөз. Парсы тілінде Нау – «жаңа», руз – «күн», яғни Наурыз – жаңа ай емес, жаңа күн.
(Зейнеп Ахметова, «Бабалар аманаты»).
